Wśród różnorodnych zbiorów znalazły się tam także ludowe drzeworyty. To niezwykle cenna i pionierska kolekcja, jej twórca był jednym z pierwszych kolekcjonerów, który gromadząc „starożytności ojczyste”, skierował swą uwagę na nieznajdującą wówczas uznania twórczość ludowych i prowincjonalnych artystów. Tworzona była w latach 30. i 40. XIX wieku, czyli w okresie, kiedy działali jeszcze ostatni drzeworytnicy wykonujący swe usługi dla ludności wiejskiej. W tym czasie ich wyroby były już stopniowo wypierane przez modne wtedy malarstwo na szkle, a wkrótce przez obrazy masowo wykonywane w nowych technikach graficznych (litografie, chromolitografie). Kolekcja Pawlikowskiego została więc zebrana w ostatnim okresie funkcjonowania zjawiska, które szerzej odkryte i docenione zostało przez badaczy i artystów dopiero w XX wieku. W 1921 roku wraz z pozostałą spuścizną została przekazana Zakładowi Narodowemu Ossolineum we Lwowie.

Grafiki te nigdy dotąd nie były kompleksowo opracowane i udostępnione. Choć wszyscy badacze, zajmujący się od początku XX wieku drzeworytnictwem ludowym powołują się na lwowską kolekcję Pawlikowskiego (m.in. Jan Stanisław Bystroń, Ksawery Piwocki, Władysław Skoczylas), to jedynie nieliczne grafiki zostały opisane lub opublikowane. Po 1945 roku przez wiele lat dostęp do tej kolekcji był ograniczony. Dopiero w ostatnim okresie zbiory dawnego Zakładu Narodowego Ossolineum we Lwowie zaczęły się otwierać dla polskich badaczy.

Poszukiwania przeprowadzone we Lwowie przez nasz zespół w październiku 2012 roku zakończyły się sukcesem. W zasobach Biblioteki im. Wasyla Stefanyka odnaleźliśmy 140 grafik. To unikalny zbiór z uwagi między innymi na bogactwo ikonograficzne. Wśród odbitek znajdują się wizerunki świętych patronów, które nie mają analogii w innych zachowanych kolekcjach. Są to np. przedstawienia św. Stanisława Kostki, św. Bogumiła biskupa, św. Ambrożego. Ciekawą serię stanowią wizerunki maryjne i chrystologiczne wzorowane na cudownych obrazach z sanktuariów o randze ogólnopolskiej (Częstochowa, Gidle, Piekary Śląskie, Kalwaria Zebrzydowska), jak i mniejszych ośrodków kultowych o znaczeniu lokalnym (Dzików, Odporyszów, Młodzawy, Kobylany). Na szczególną uwagę zasługują drzeworyty o dużych rozmiarach, odbijane z kilku klocków.

Pod koniec bieżącego roku drzeworyty z Biblioteki im. Wasyla Stefanyka znajdą się w bazie danych Wirtualnego Muzeum Drzeworytów Ludowych! Będzie to możliwe dzięki rozpoczęciu współpracy pomiędzy Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie i Biblioteką im. Wasyla Stefanyka we Lwowie. Pracownicy obu instytucji zaangażują się w opracowanie zachowanych drzeworytów ludowych. Tym samym ta część dziedzictwa kulturowego zostanie udostępniona badaczom i miłośnikom sztuki ludowej w Polsce i na Ukrainie.

Opracowanie dawnej kolekcji grafiki ludowej Józefa Gwalberta Pawlikowskiego możliwe będzie dzięki wsparciu udzielonemu w 2013 roku przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet: Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą.

fot. Jan Mehlich, 2007 (Wikipedia)