W Polsce znane od renesansu, najpierw pojawiły się na dworach. Z czasem trafiły także do domów mieszczańskich i – najpóźniej -  do chłopskich chałup. W tych ostatnich pełniły jednak bardziej funkcję makat, zawieszane w eksponowanych miejscach izby, na przykład przy obrazach dewocyjnych. Ludowe kołtryny wytwarzane techniką drzeworytu wyrabiali ci sami artyści, którzy tworzyli dewocyjne obrazki drzeworytnicze.

Przykładem może być zachowany w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie dwustronny, XIX-wieczny klocek drzeworytniczy z Płazowa, którego jedna strona służyła do odciskania kołtryny z bukietem kwiatów, druga zaś obrazu dewocyjnego z wizerunkiem św. Barbary i św. Katarzyny. To prawdopodobnie jedyny zachowany w Polsce klocek do odciskania kołtryny.

W trakcie prowadzonych badań w 2011 r. natrafiono w Muzeum Historycznym w Sanoku na dwa fragmenty kołtryn, przedstawiające na tle stylizowanego kwiatu postaci nierozpoznanych świętych. Prawdopodobnie te dwie kołtryny mogły zostać odbite z jednego klocka drzeworytniczego i stanowić jedną całość. Z kolei w Muzeum Tatrzańskim im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem zachowały się dwie interesujące kołtryny z roślinnym ornamentem, pochodzące z kapliczki w Zaskalu, wybudowanej w 1842 r. i rozebranej w 1918 r. Odnalazł je podczas rozbiórki i przekazał w 1931 r. do zbiorów muzealnych redaktor „Gazety Podhalańskiej”, późniejszy dyrektor Muzeum Tatrzańskiego – Juliusz Zborowski.

Niestety, odbitych na papierze kołtryn zachowało się bardzo niewiele. Przyczyny tego stanu należy szukać w sposobie ich użytkowania, który nie sprzyjał przechowywaniu – naklejane bezpośrednio na ścianę, narażone na zawilgocenie i zabrudzenie, ulegały zniszczeniu i były zastępowane nowymi.

Anna Grochal

Zob. drzeworyty w bazie: MHS/S/1601, E/1629/MT, 7803 MEK