W zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Rzeszowie znajduje się kilka klocków drzeworytniczych i matryc linorytniczych, wykonanych w czasie II wojny światowej przez Bolesława Kiernasa-Kiernickiego (1905-1979). Ten uzdolniony artystycznie nauczyciel urodził się w podwadowickich Sosnowicach, zaś dzieciństwo i młodość spędził w Rzeszowie. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego rozpoczął pracę na Śląsku, tu kontynuował także edukację na Wyższym Kursie Nauczycielskim prac Ręcznych i Rysunku w Mysłowicach. Los ponownie związał go z Rzeszowem w czasie wojny. Powrócił do tego miasta w 1939 roku wraz z żoną i córką, gdzie objął posadę nauczyciela rysunku w zawodowej szkole mechanicznej. Skromna pensja zmusiła go do szukania dodatkowych źródeł dochodu. Stemple do exlibrisów oraz rytowane w gruszkowym drzewie klocki do druku deficytowych w czasie wojny kart pocztowych miały być sposobem na dodatkowy dochód ze sprzedaży kartek. Dorabiał także jako sprzedawca w sklepie Franciszka Moskwy – przedsiębiorcy i kupca rzeszowskiego, a przy tym pełnego pasji bibliofila i mecenasa kultury, w czasie okupacji traktującego swoje zainteresowania jako patriotyczną powinność. Jak się okazało – ta znajomość nie pozostała bez wpływu na działalność artystyczną Kiernasa. Z inspiracji zamożnego kolekcjonera przygotował trzy teki drzeworytów: „Stary Rzeszów”, „Architektura miasta Rzeszowa” oraz „Kościół XX. Pijarów w Rzeszowie”. Powstałe w czasie wojny drzeworyty stały się cennym źródłem dokumentującym architekturę miasta. Sam autor w 1945 roku powrócił na Śląsk, gdzie zajmował się pracą dydaktyczną. Nadal wykonywał także grafiki z widokami Śląska. Działalność graficzną zakończył po wyjeździe do Warszawy w 1950 roku, gdzie rozpoczął pracę w Centralnym Ośrodku Metodycznym.
Kilka klocków, znajdujących się w zbiorach Muzeum Diecezjalnego pochodzi z jednej z wymienionych tek. To wizerunki związane z kościołem XX. Pijarów: Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Matki Boskiej Szkaplerznej i Chrystusa Ukrzyżowanego oraz strona tytułowa z okolicznościowym tekstem, wyjaśniającym zawartość teki oraz cel jej wydania. Starannie wycięty napis głosi: ”BOGU NA CHWAŁĘ LUDZIOM NA POŻYTEK TEKĘ DRZEWORYTÓW O KOŚCIELE KSIĘŻY PIJARÓW W RZESZOWIE FUNDOWAŁ ( nieczytelny napis) JAKO CEGIEŁKĘ NA NAPRAWĘ USZKODZEŃ WOJENNYCH W ROKU 1944”.
Na klocku przeznaczonym do druku strony tytułowej intryguje celowo zniekształcony fragment tekstu z nazwiskiem fundatora. Jak można się domyślić z kształtu niektórych liter, wyłaniających się spod nacięć oraz z długości napisu – był nim wspomniany wcześniej Franciszek Moskwa. Taką też informację podaje Teresa Szetela-Zauchowa – autorka krótkiego artykułu poświęconego drzeworytom Kiernasa.
Dlaczego ktoś sprawił, że nieczytelne stało się nazwisko tego zasłużonego dla kultury rzeszowskiej kolekcjonera i hojnego darczyńcy, wspierającego miejscowe muzeum? Być może odpowiedź kryje się w powojennych losach Franciszka Moskwy. W nowej rzeczywistości powojennej los nie okazał się dla niego łaskawy. Jako przedwojenny kapitalista, także po wojnie prowadzący prywatne interesy, między innymi eksportujący do Ameryki konserwy z mięsem, oskarżony został o szpiegostwo i aresztowany pod koniec 1948 roku. Po odzyskaniu wolności w 1951 roku musiał jednak opuścić Rzeszów – osiadł z rodziną w Poznaniu.
Wróćmy do napisu na klocku drzeworytniczym, służącym do druku strony tytułowej teki, poświęconej kościołowi XX. Pijarów w Rzeszowie: nie wiadomo kto i kiedy oraz z jakich powodów dokonał zatarcia nazwiska fundatora. Czy nie stało się to w czasie, gdy Urząd Bezpieczeństwa aresztował Franciszka Moskwę? Być może ówczesny właściciel klocka lub jej autor nie chciał, by kojarzono go z osobą podejrzaną o szpiegostwo. W tamtych czasach nawet taka poszlaka mogła być źródłem poważnych kłopotów.
Beata Skoczeń-Marchewka
Literatura:
Szetela-Zauchowa Teresa, Bolesława Kiernasa stary Rzeszów, „Głos Rzeszowa”: Dodatek do nr 3/94 , s. 5.
https://www.erzeszow.pl/43-kultura-i-sport/7215-ludzie-kultury/8805-kiernas-kiernicki-boleslaw.html wyświetlone 15 XII 2022
https://rzeszow.wyborcza.pl/rzeszow/7,34962,1863350.html