Jan Hrynkowski urodził się w Żelechowie Wielkim na Ukrainie (ukr. Wełykosiłky w obwodzie lwowskim). Związany był ze środowiskiem artystycznym Krakowa i Lwowa, studiował na wydziale malarstwa dekoracyjnego Szkoły Przemysłowej we Lwowie w latach 1906-1909, następnie w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był jednym z założycieli Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg”, należał do grupy awangardowej formistów. Przyjaźnił się z Emilem Zegadłowiczem i poetami skupionymi wokół grupy literackiej „Czartak”. W zakresie grafiki najbardziej cenił wiedzę zdobytą na kursach u prof. Józefa Pankiewicza, a także na wykładach w mieszkaniu-muzeum krakowskiego kolekcjonera drzeworytów japońskich Feliksa Jasieńskiego.
W ciągu swojego niezwykle aktywnego życia artystycznego zajmował się malarstwem, rzeźbą, projektował plakaty i scenografie teatralne. Przez wiele lat interesował się grafiką, tworząc dzieła w technice litografii, drzeworytu, suchej igły i monotypii. Jako przedstawiciel formistów (polskich ekspresjonistów) czerpał inspirację z plastyki ludowej, poruszał często temat ruchu, tańca czy życia człowieka w zmieniającym się otoczeniu nowoczesnego miasta.
W bazie Wirtualnego Muzeum Drzeworytów Ludowych udostępniamy dane o klocku drzeworytniczym wykonanym przez Hrynkowskiego około 1918 roku (zob. zob. 40747 MEK) którego zainspirowała odbitka z Podhala, przedstawiającą Janosika ze zbójnikami. Dynamiczna scena pokazuje zbójnika Surowca przyjmowanego do słynnej bandy, popisującego się zręcznością, strzelającego z pistoletu i machającego ciupagą nad głowami kompanów, którzy słuchają dudziarza, piją wódkę i palą fajki. Drzeworyt uznawany był za jedną z ważniejszych, modelowych prac Hrynkowskiego z tamtego okresu. Podobnie jak współcześni mu awangardowi artyści, doceniał on nieporadność dzieł sztuki ludowej, jej naiwną prostotę odbiegającą od akademizmem. Hrynkowski chętnie ilustrował „zbójnikami” swoje teksty popularyzujące temat drzeworytu ludowego, a także umieścił go na zaproszeniu wystawy artystów grupy „Jednoróg” w 1926 roku.
Omawiany wyżej klocek drzeworytniczy Jana Hrynkowskiego przechowywany jest w Muzeum Etnograficznego w Krakowie, podarowany został do zbiorów przez prof. Mieczysława Wejmana w 1971 roku. W kolekcji MEK również znajduje się jedyna zachowana odbitka kolorowana akwarelą, przypominająca podhalański pierwowzór (XIX wieczny ludowy oryginał zaginął podczas drugiej wojny światowej). W trakcie kwerend zarejestrowaliśmy w bazie danych także kilka niekolorowanych odbitek, które wykonane zostały przed 1971 rokiem (MDT 2656, PME 34032).
Grzegorz Graff
Źródła:
Hrynkowski Jan, O drzeworytach ludowych, „Orli Lot”, R. 3 (1922), nr 3, s. 38-39.
Lenartowicz Światosław, Jan Hrynkowski (1891-1971), Kraków 2019 (Publikacja do wystawy „Jan Hrynkowski (1891-1971). Opowieść artysty”, Muzeum Narodowe w Krakowie, 7 listopada 2019 – 8 marca 2020).
Na zdjęciu w galerii Jan Hrynkowski w 1936 r. (fot. ze zbiorów żony Bogusławy Cholewy-Hrynkowskiej, dar do archiwum Muzeum Etnograficznego w Krakowie).