Muszyna została założona na pograniczu polsko-węgierskim, przy szlaku komunikacyjnym prowadzącym doliną Popradu przez Karpaty. Nazwa osady pojawiła się w dokumentach po raz pierwszy w 1209 r. Podczas akcji kolonizacyjnej prowadzonej za panowania Kazimierza Wielkiego, kiedy zasiedlano ziemie pogranicza osadnikami z Małopolski, Muszyna otrzymała prawa miejskie. Nie jest znana dokładna data lokacji miasta, ale według ustaleń historyków miało to miejsce w połowie XIV w. Pamiątką z tego okresu są ruiny zamku wznoszące się nad miastem. W 1391 r. król Władysław Jagiełło oddał Muszynę, dwie inne osady miejskie i 10 pobliskich wsi we władanie biskupom krakowskim. Klucz muszyński, autonomiczna własność biskupa, miał szereg własnych praw, sąd, wojsko i administrację. W imieniu właściciela zarząd nad dobrami oraz funkcję naczelnika wojska sprawował starosta. Pierwsze stulecie istnienia Muszyny to czas rozkwitu gospodarczego miasta. Dzięki przywilejom i dobrej koniunkturze w relacjach handlowych z Węgrami, miasto rozwijało się, a mieszkańcy bogacili. Z sąsiednich Węgier sprowadzano zboże, wino i piwo, zaś mieszczanie muszyńscy sprzedawali płótno, przędzę, bydło, wosk, śledzie oraz pośredniczyli w handlu solą z kopalni w Bochni i Wieliczce. Dobre czasy Muszyny zakończył w 1474 r. najazd wojsk węgierskich, związany z polsko-węgierskim konfliktem sukcesyjnym, podczas którego miasto uległo zniszczeniu. Nadpopradzki gród nie odzyskał już potem swojego gospodarczego potencjału. Miasto nękane pożarami, powodziami, epidemiami i zagrożone napadami aktywnych na tym terenie zbójników, nigdy nie rozwinęło się jako ośrodek o ponadlokalnym znaczeniu. W XVI w. nastąpił drugi etap kolonizacji okolic Muszyny, tym razem osadnikami wołoskimi i Rusinami. Dosiedlano wówczas istniejące wioski lub lokowano nowe, m.in. Krynicę. Napływ wołosko-ruskiej ludności ukształtował strukturę etniczną oraz wyznaniową okolic Muszyny. W drugiej połowie XVII w. klucz muszyński obejmował 35 wsi i dwa miasta – Muszynę i Tylicz, zamieszkane przez 6 tys. osób, w tym blisko 550 mieszkańców Muszyny. Mieszkańcy obu miast byli Polakami, a we wsiach mieszkali Rusini. W 1785 r. 88 % ludności stanowili grekokatolicy, 11 % katolicy i 1 % żydzi.
Mimo odzwierciedlonej w dokumentach dbałości właścicieli klucza muszyńskiego o swoje dobra, nie były one rozwinięte gospodarczo, a Muszyna mimo swego położenia nie stała się znaczącym ośrodkiem handlu czy rzemiosła. Mieszkańcy klucza zajmowali się pasterstwem i rolnictwem, dużą rolę odgrywała tu gospodarka leśna, rozwijało się gorzelnictwo, a na większą skalę jedynie płóciennictwo i sukiennictwo. Ostatni okres istnienia klucza muszyńskiego związany jest z konfederacją barską (1768 – 1772), której uczestnicy mieli w okolicy miasta swoje obozy. Jeszcze przed rozbiorami, w 1770 r. państwo muszyńskie zostało włączone, wraz z polskimi enklawami na Spiszu i przygranicznymi starostwami, do austriackich Węgier. W 1772 r. po pierwszym rozbiorze Polski cała Sądecczyzna weszła w skład tzw. Królestwa Galicji i Lodomerii. Sytuacja gospodarcza Muszyny, która w 1777 r. liczyła 1015 mieszkańców, pod austriackim panowaniem przedstawiała się niekorzystnie. Możliwości zarobkowania na miejscu były bardzo ograniczone, co w połączeniu z częstymi klęskami żywiołowymi doświadczającymi miasto powodowało poważne wahania liczby ludności. Wielu mieszkańców Muszyny musiało wyjechać w poszukiwaniu pracy, znaczna ich liczba udała się na Węgry. Ponadto w sąsiedztwie Muszyny dynamicznie rozwijała się Krynica, oferująca perspektywy lepszego zarobku i życia. To właśnie Krynica oraz Żegiestów dużo wcześniej rozwinęły się jako miejscowości uzdrowiskowe i letniskowe, mimo że okolice Muszyny są także bogate w źródła wód mineralnych. Ważnym momentem w historii miasta było uruchomienie w 1876 r. kolei z Tarnowa do Leluchowa. Wraz z rozwojem komunikacji powoli wzrastało zainteresowanie Muszyną i jej walorami letniskowymi, chociaż nadal była ona traktowana jedynie jako namiastka Krynicy. Rozwój muszyńskiego uzdrowiska nastąpił dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Koniec XIX w. to w Muszynie czas ożywienia gospodarczego, zaktywizowały się wówczas organizacje cechowe, powstały zalążki ruchu spółdzielczego, rozwijał się handel. Na cotygodniowe targi na muszyńskim rynku przychodziło wielu mieszkańców okolicznych wsi. Warto wspomnieć, że od 1900 roku targi z bydłem i kramami odbywały się w co drugi poniedziałek przez cały rok. Miasteczko było więc ważnym ośrodkiem wymiany handlowej i kulturowej.
Współczesna Muszyna liczy niewiele ponad 5 tys. mieszkańców. Jest uzdrowiskiem, letniskiem, bazą do wycieczek w Beskidy.
Justyna Masłowiec