Sanktuaria maryjne stanowią około ¾ wszystkich sanktuariów w Polsce. Do najstarszych należą m.in. Górka Klasztorna (XI w.), Święta Lipka, Staniątki (XIII w.), Jasna Góra i Piekary Śląskie (XIV w.).

Kult obrazów słynących łaskami rozwijający się od XV wieku miał wpływ na powstanie kolejnych „miejsc świętych” – w Ludźmierzu, Sierpcu, Skępem. Później na pielgrzymkowej mapie pojawiły się ośrodki w Gidlach, Leżajsku, Tuchowie, Wilnie, Kodniu. W XVII wieku cudowne obrazy i figury Matki Boskiej można było spotkać niemal w całej Polsce; pisano wówczas, że w Polszcze naszej nie masz miasta, rzadka wieś z kościołem, w którym by się obraz NMP nie znalazł cudowny*. Nasilenie kultu maryjnego w tym czasie wiązało się z ideami potrydenckiej odnowy Kościoła katolickiego i poszerzania wiary. Mimo utraty niepodległości i ograniczenia swobody życia religijnego, na ziemiach polskich w XVIII i XIX wieku powstały lub rozwinęły się m.in. sanktuaria w Tursku, Czernej, Gietrzwałdzie oraz Licheniu.

Jednym z najmłodszych ośrodków kultu Najświętszej Marii Panny jest Sanktuarium Matki Boskiej Radosnej Opiekunki Przyrody w Nowinach na skraju Puszczy Kampinoskiej, które powstało pod koniec ubiegłego wieku. W 2008 roku w Polsce funkcjonowało 550 sanktuariów maryjnych.

Justyna Masłowiec

* Piotr Hiacynt Pruszcz, Morze Łaski Bożej, które Pan Bóg w Koronie Polskiej … przy obrazach Chrystusa Pana i Matki Jego … wylewa, Kraków 1662.

Drzeworyty w bazie danych:
 Matka Boska z Dzieciątkiem ze Świętej Lipki
 Matka Boska Częstochowska
 Matka Boska Piekarska