Początki sanktuariów wiążą się najczęściej z wydarzeniami o nadprzyrodzonym charakterze. Wśród nich warto wymienić objawienie oraz sen lub wizję, w których Matka Boża, Jezus Chrystus lub święty wyraża życzenie założenia miejsca kultu.
Sanktuaria powstają także tam, gdzie w niezwykły sposób został odnaleziony cudowny wizerunek – wyorano go w polu, wyłowiono z rzeki (czasem płynął pod prąd). Obrazy lub rzeźby, dzięki którym powstawały sanktuaria, dawały także szczególne „znaki” – roniły łzy, jaśniały światłem. Innym powodem były cudowne wydarzenia – ocalenie wizerunku od pewnej zagłady – pożaru, powodzi, wojny oraz uzdrowienia chorych i obrona przed niebezpieczeństwami przypisane Matce Boskiej, Chrystusowi lub świętym Pańskim przedstawionym na wizerunku. Cudowne wydarzenia powodują napływ pielgrzymów i rozwój sanktuarium, który wynika przede wszystkim z otrzymywanych w tym miejscu łask, a zależy od propagowania kultu, ilości nabożeństw i odpustów.
Wydarzeniem, które podnosiło rangę sanktuariów, są koronacje cudownych wizerunków. Zwyczaj ten pojawił się na przełomie XVI i XVII wieku i trwa do czasów współczesnych. Sanktuaria, do których pielgrzymują wierni, powstają także w miejscach spoczynku świętych oraz tam, gdzie znajdują się relikwie.
Justyna Masłowiec