Drzeworytnicy ludowi tworząc klocki do powielania odbitek posługiwali się różnymi gatunkami drewna, najczęściej sięgali po łatwiejsze w obróbce topolowe czy lipowe, albo twardsze bukowe lub orzechowe. Materiał wykorzystywali oni w całości, wzór rzeźbili zazwyczaj na obu stronach klocka. Wynikało to z faktu, że twórcy drzeworytów bywali często także  sprzedawcami odbitek. Wędrowali nie tylko z wykonanymi wcześniej „obrazami”, ale też z serią klocków do powielania kolejnych odbitek, więc zależało im na tym by minimalizować ilość przenoszonych ze sobą klocków-matryc, a jednocześnie nie stracić bogatej oferty wizerunków.

Wyrzeźbienie wzoru na obu stronach klocka sprawiało jednak, że struktura drewna stawała się słabsza, wymagała ostrożnej pracy przy odbijaniu. Drzeworytnicy ludowi wykonywali odbitki ręcznie, bez użycia prasy drukarskiej, aby nacisk na klocek nie powodował zniszczenia wypukłości rytu, czy spękania drewna. Według relacji Ambrożego Grabowskiego, który w połowie XIX wieku obserwował pracę niejakiego Wojciecha Bryndzy z Bobrka koło Chrzanowa, wyglądało to tak, że do posmarowanego farbą klocka przyciskany był arkusz wilgotnego papieru, następnie dłonią lub szmatką pocierano starannie wierzch, by na odbitce zaznaczyć wzór wyraźnie odbity i gotowy do kolorowania. Dobrze wykonana grafika, z czytelnym wizerunkiem, zdobieniami, zamarkowaną ramką i linią napisu, następnie pokolorowana farbami wodnymi przy użyciu tzw. patronów, zyskiwała na wartości udając obraz namalowany na płótnie, podobny tym najcenniejszym „prawdziwym wizerunkom” z kościołów czy kaplic.

Ciekawostką może być fakt, że na niektórych zachowanych klockach drzeworytniczych można zobaczyć ślady świadczące o tym, że nawet nieużytkowe boczne krawędzie klocka miały pewne zadanie. To na nich snycerz sprawdzał ostrość swoich narzędzi zanim przystąpił do pracy. Szczegół ten zwraca uwagę na klocku z Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (zob. 4974 MBL), na którym zachowały się wyraźnie rowki wycięte nożem, przypominające motyw jodełki, czy zagłębienia w kształcie litery V po dłucie.

Grzegorz Graff

Opis techniki drzeworytnika zob. Ksawery Piwocki, Drzeworyt ludowy w Polsce, Warszawa 1934, s. 31-36.

W galerii zdjęcie z wystawy w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, prezentowanej w latach 2005-2015; rama z czterema fotografiami przedstawia etapy wykonywania odbitki, fot. A. Sułkowski, 2015.