W głębokość wielką grzechy mnie wciągają
Powstać nie mogę bez Twej łaski siły
Jezu pod krzyżem potrzecie upadły
Ratuj mnie proszę abym tak zapadły
Powstał z przepaści grzechów mojej na nogi
Niech Twój upadek złe moje nałogi
Zniszczy do sczedu
Za co chwalić Ciebie będę na ziemi
a potem i w niebie.

Tekst tej modlitwy, czasem mocno zniekształcony przez niewprawną rękę mało biegłego w sztuce pisania rytownika, odnajdujemy na kilku drzeworytach z wizerunkiem Chrystusa w III Upadku. Ten motyw ikonograficzny, popularny szczególnie w Polsce południowej, należał do częstych tematów pasyjnych w sztuce ludowej.

Jego genezę odnajdujemy w literaturze apokryficznej oraz w inspirowanych nią przedstawieniach pasyjnych, odgrywanych w kościołach i klasztorach, czy w trakcie wielkopiątkowych procesji połączonych z inscenizacją Drogi Krzyżowej. Popularyzacji tematów pasyjnych sprzyjało powstawanie od XV wieku w Europie plenerowych Kalwarii, inspirowanych jerozolimską drogą, którą podążał Chrystus z pałacu Piłata na Golgotę. Urządzane w nich w Wielkim Tygodniu Misteria Męki Pańskiej ściągały tłumy pątników. Pierwszą na ziemiach polskich była założona na początku XVII wieku przez Mikołaja Zebrzydowskiego Kalwaria Zebrzydowska. To tam znajdująca się w kaplicy III Upadku rzeźba Chrystusa szybko zyskała miano cudownej, a rozgrywające się przy niej wydarzenia w czasie inscenizacji Męki Pańskiej uchodziły za najbardziej przejmujące. Wierni utożsamiali się z cierpieniem Chrystusa upadającego pod ciężarem krzyża, symbolizującego ludzkie grzechy. Na kolanach wyznawali swoje winy, żałując za nie, płacząc i błagając o zmiłowanie.

Wśród zachowanych drzeworytów z Chrystusem Upadającym, kilka przedstawia właśnie cudowny wizerunek z Kalwarii Zebrzydowskiej. Grafiki ukazują samotnego Chrystusa padającego pod ciężarem krzyża (46280 MEK, PME 33650/9), lub wnętrze Kaplicy III Upadku z figurą na mensie ołtarzowej (ECT.3069). O dużej popularności tego wizerunku sięgającej daleko poza Małopolskę świadczy grafika, która w 1946 roku trafiła do Słowackiego Muzeum Narodowego w Martinie (F-E-20778). Możemy domniemywać, że jej pierwszy właściciel przywiózł ją około 1821 roku z pielgrzymki do Kalwarii Zebrzydowskiej, do której często udawali się także mieszkańcy dzisiejszej Słowacji i Czech. Na innych przedstawieniach widzimy Upadającego w otoczeniu batożących go oprawców (E/4422/MT, 82162 MNW, ECT.3071, ECT.3072, 8825) lub w kompozycji Drogi Krzyżowej (69740, ECT.3068T). Wszystkie pełniły ważną rolę w ludowej pobożności pasyjnej, wzruszając, skłaniając do refleksji i żalu za popełnione grzechy, przypominając o nadziei Odkupienia.

Beata Skoczeń-Marchewka

Literatura:
Krzysztofowicz S., Upadek Chrystusa pod krzyżem. Źródła ikonograficzne i ich interpretacja w sztuce, „Polska Sztuka Ludowa” 1970, nr 2, s. 81-89.
Janicka-Krzywda U., Chrystus upadający pod krzyżem w kulturze ludowej Małopolski, „Nasza Przeszłość” t. 94: 2000, s. 495-511.